شمالی
در نقشه‌ها جهت شمال را همیشه به سوی بالای نقشه نشان می‌دهند.
شمال واژه‌ای عربی و فارسی آن آپا یا اَپاختَر است.
در زبان پارسی میانه، خشکی‌های شمال غربی کره زمین را وُروبَرشت و خشکی‌های شمال شرقی را وُروژَرشت می‌نامیدند.
در بُندَهِش آمده که برای هر جهت اصلی یک سپاهبد گمارده شده و سپاهبد شمال، ستاره هفت‌اورنگ (محتملاً نگهبان شمال) است.
در سند املاک از شمال قیدی ساخته می‌شود به صورت «شمالاً». (نمونه: این مکان
شمالاً به زمین فروشنده محدود است.) به افراد و چیزهای منسوب به شمال، شمالی یا
شمالیه (نمونه: بلاد شمالیه) گفته می‌شود. در ادبیات شمالی‌پیکران به معنی ستارگانی
است که از شمال طلوع می‌کنند.
به منطقه بالای مدار قطب شمال در فارسی شمالگان گفته می‌شود.
مازندران استانی در شمال ایران و در کرانه‌های جنوبی دریای مازندران می‌باشد.
شهرستان ساری بزرگترین شهر از لحاظ وسعت و مرکز مازندران و پرجمعیت ترین شهرستان
مازندران می‌باشد. این استان هم مرز با استانهای گلستان، سمنان، تهران، البرز،
قزوین و گیلان می‌باشد.
قله دماوند مرتفع‌ترین قله ایران در مازندران و در شهرستان آمل قرار دارد. این
استان از لحاظ جاذبه‌های گردشگری وجذب توریست رتبه یک را در ایران دارا است و از
جنگل،دشت،کوه و دریا سود بسزایی می‌برد. مازندران بلندترین (دماوندکوه) و پست ترین(
دریای مازندران) نقاط ایران را در خود جای داده است. این استان یکی از پرجمعیت‌ترین
مناطق از لحاظ تراکم جمعیتی و یکی از غنی‌ترین آنها از لحاظ منابع گوناگون زیرزمینی
می‌باشد. این استان دارای ۲۰ شهرستان است. مرکز این استان شهرستان ساری
می‌باشد،مازندران قدیمیترین مردم را در جهان از نظر یک جا نشینی دارد.روز ۱۴ آبان
هم روز مازندران نام گذازی شده است.
مردم مازندران به زبان مازندرانی یا طبری و فارسی سخن می‌گویند. مازندران با جمعیتی
بیش از (۳) میلیون نفر و حدود ۴/۳ درصد جمعیت کشور از وسعتی معادل ۱/۴۶درصد ایران
برخوردار است. اما قرار گرفتن آن در ساحل جنوبی بزرگترین دریاچه جهان موسوم به
دریای مازندران یا کاسپین و همجواری با چهار کشور ساحلی این دریا یعنی ترکمنستان،
قزاقستان، روسیه و آذربایجان از یک سو و قرار گرفتن در شمال کلان شهر تهران (پایتخت
ایران) از موقعیت جغرافیایی استراتژیکی برخوردار است. امتیاز حمل و نقل دریایی با
کشورهای همسایه از طریق بندر قدیمی نوشهر، و (منطقه ویژه) و مجتمع بندری جدید
امیرآباد بهشهر و اسکله نفتی نکا در شرق مازندران، اتصال آن به شبکه سراسری راه آهن
کشور، وجود سه فرودگاه (بین المللی) ساری، نوشهر و رامسر، برخورداری از سه جاده
شوسه ارتباطی با استان تهران، و اقدام به سرمایه گذاری در طرح در دست ساخت بزرگراه
تهران ـ شمال (نوشهر) با امکان دسترسی سریع با فاصله کوتاه ۱۲۰ کیلومتر ارتباط
تهران ـ مازندران، عبور خطوط بین المللی فیبر نوری، شبکه ارتباطی بسیار قوی و
گسترده‌ای را در مسیر کریدور بین المللی شمال ـ جنوب از هلسینکی (فنلاند)، به بندر
لاوان (روسیه) تا ساحل دریای خزر فراهم آورده‌است. و همچنین جاده بین المللی هراز
در این استان باعث ترددهای بالایی شده‌است.
دسترسی به زیر ساخت‌های مناسب ارتباطی، بهمراه تسهیلات ویژه زیر بنایی آب و برق و
گاز همراه با شرایط آب و هوایی معتدل، اراضی بسیار حاصلخیز، طبیعت گوناگون و مفرح
ساحلی، دشتی، جنگلی و کوهستانی مساعد برای توسعه صنعت گردشگری و دسترسی به بازارهای
هدف داخلی و خارجی، امکان توسعه سریع را در قالب بخشهای محوری گردشگری، کشاورزی،
صنعتی و تجاری، فناوری اطلاعات و ارتباطات را یکجا در خود گرد آورده‌است. همچنین
برخورداری از میراث فرهنگی غنی و بیشترین نرخ دانش آموختگان با تحصیلات دانشگاهی
مازندران در بین استانهای کشور، شرایط مناسبی برای گسترش سرمایه گذاری داخلی و
خارجی استان در سطح منطقه شمال و ایران فراهم آورده‌است.
مازندران به خاطر جغرافیای گوناگون آن که شامل جلگه ها، علفزارها، بیشه‌ها و
جنگلهای هیرکانی با صدها گونه گیاهی منحصر به فرد در جهان است و آب و هواهای
گوناگون از سواحل شنی با پست‌ترین نقطه، تا کوهستان‌های ناهموار و پوشیده ازبرف
البرز با داشتن یکی از هفت آتشفشان معروف دنیا، کوه دماوند، شناخته شده‌است. رشته
کوه‌های البرز همچون سدی بلند مازندران را به دو قسمت جلگه‌ای و کوهستانی تقسیم
نموده و آن را از قسمت داخلی ایران جدا می‌سازد. قسمتی از البرز غربی و تمام البرز
مرکزی و بخشی از البرز شرقی در محدوده این استان قرار دارد و شیب زمین از منطقه
کوهستانی به سوی جلگه و دریا کاهش می‌یابد. رشته کوه‌های البرز دارای کوه‌های فرعی
است که از جنوب به شمال و یا به موازات دریا کشیده شده‌است. از مرتفع‌ترین قلل
مازندران می‌توان (بادله کوه) (کوه چنگی) و (کوه سفید) را در شهرستان ساری نام برد.
بلندترین قله‌هایی که به موازات دریا کشیده شده عبارتند از (تخت سلیمان) با بیش از
۴۰۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا در جنوب شرقی شهرستان تنکابن و (قله شور) (کلارآباد) و
(سیاه سنگ) در شهرستان نوشهر.
آب و هوای مازندران با توجه به وجود دریا، کوه و جنگل به دو نوع معتدل مرطوب و
کوهستانی تقسیم می‌شود. آب و هوای معتدل و مرطوب: وجود دریای خزر و رشته کوه‌های
البرز و نزدیکی این دو مظهر طبیعت به یکدیگر در نواحی جلگه‌ای تا کوهپایه‌های شمالی
البرز، آب و هوای معتدل و مرطوب را به وجود آورده‌است، تابستان‌های آن به ویژه در
سواحل دریا، گرم و مرطوب است. زمستان‌های این نواحی معتدل و مرطوب و به ندرت یخ
بندان می‌شود.
آب و هوای کوهستانی شامل آب و هوای معتدل کوهستانی و آب و هوای سرد کوهستانی است.
دوری از دریا و افزایش تدریجی ارتفاع در اراضی جلگه‌ای، تغییرات خاصی را در آب و
هوای این استان پدید آورده‌است. به طوری که در ارتفاعات ۱۸۰۰ تا ۳۰۰۰ متری، آب و
هوای معتدل کوهستانی با زمستانی‌های سرد و یخ بندان طولانی و تابستان‌های کوتاه و
معتدل وجود دارد. در ارتفاعات بالای ۳۰۰۰ متر که دمای هوا به شدت پایین می‌آید،
دارای زمستانی هاس سرد همراه با یخ بندان طولانی و تابستان‌ها کوتاه و خشک است. در
این نواحی هوا غالباً برفی است و در ارتفاعات مهم چون تخت سلیمان و دماوند
یخچال‌های کوهستانی و طبیعی ایجاد شده‌است. میانگین میزان ریزش باران در این استان
کمتر از گیلان است.
دریای مازندران(کاسپین) بزرگترین دریاچه جهان است. این دریا با وسعتی حدود ۴۳۸۰۰۰
کیلومتر مربع، بزرگترین دریاچه جهان به شمار می‌رود. و در بین کشورهای ایران،
روسیه، ترکمنستان، قزاقستان و آذربایجان واقع شده‌است. سطح آب این دریاچه در
دوران‌های گذشته بالاتر از سطح دریاهای آزاد بوده‌است.۰۸۷/۰ از آب رودخانه‌های
ولگاو اورال در روسیه ۰۷/ ۰ رودخانه‌های سواحلی غربی و ۵/۰ رودخانه سواحلی جنوبی در
ایران به این دریا می‌ریزد. حجم آب دریای خزر ۷۹۳۱۹ کیلومتر مکعب است. این دریاچه
یکی از میدان‌های گسترده و غنی نفتی جهان است.
بیشتر رودهای جاری در مازندران دایمی هستند. در نواحی کوهستانی در فصل زمستان
واوایل بهار پر آب و در تابستان‌ها کم آب و گاهی خشک است. طول رودهای غرب این استان
به دلیل نزدیک بودن کوه به دریا کوتاه تر و رودهای شرقی طولاتی تر است. رودهایی که
به جنوب به شمال در جریان است عبارتند از: رودهای هراز، چشمه کیله، چالوس، تجن،
تالار و بابل که به دریای خزر می‌ریزد. از دیگر منابع آب این استان دریاچه‌های کوچک
محلی است که به هنگام طغیان رودها در قسمت‌هایی که سطح آب‌های زیرزمینی بالا است به
وجود می‌آید و برای کشاورزی، صید و شکار مورد استفاده قرار می‌گیرد. نوع دیگر ذخایر
آبی و مهار سیلاب (آب بندان) است که در آن ماهی پرورش می‌یابد. دریاچه دایمی (ولشت)
یا (سما) در شمال غربی مرزن آباد شهرستان چالوس یکی دیگر از منابع آبی طبیعی است که
از جوشش چشمه‌های اطراف تشکیل شده و از جاذبه‌های گردشگری استان است. در مازندران
چشمه‌های آب معدنی فراوانی یافت می‌شود که خاصیت درمانی دارد و در معالجه امراض
پوستی، مفصلی، عصبی، و گوارشی موثرند، چشمه‌های (آب اسک) (لاریجان) (آملو) و
(استراباکو) در شهرستان آمل در امتداد جاده هراز و حمام‌های آب معدنی (گوگردی) در
شهرهای رامسر و کتالم و سادات محله شهرستان رامسر و رینه بخش لاریجان شهرستان آمل
از آن جمله‌اند.
اين استان قسمت جنوبى آن كوهستانى و قسمت شمالى آن جلگهاى ساحلى مىباشد. شيب آن
به طرف مشرق در دشت گرگان است كه به تدريج به ارتفاعات غربى خراسان منتهى مىگردد و
به علت فراوانى نسبى آب و فرسايش كوهها، آبرفتهاى ناشى از آن در دريا تهنشين شده
و جلگه مازندران را تشكيل داده است.
سد لار در استان مازندران یکی از سدهای خاکی تأمین‌کننده آب آشامیدنی حوالی تهران و
تأمین‌کننده آب مورد نیاز آبیاری‌های کشاورزی منطقه می‌باشد. این سد در ۷۵ کیلومتری
شمال شرق تهران و در ۱۰۰ کیلومتری شهر آمل قرار دارد. مطالعات احداث این سد از سال
۱۳۳۰ آغاز شد و در نهایت در سال ۱۳۶۱ گشایش یافت. سطح حوزه آبریز این سد بالغ بر
مساحت ۶۷۵ کیلومتر مربع می‌باشد و متوسط جریان آب سالانه ۴۸۱ میلیون متر مکعب دارد.
از انتقال آب این سد و پیوستن آب آن به سد لتیان، جهت استفاده در نیروگاه‌های منطقه
برای تولید متوسط سالانه ۱۵۰ هزار مگاوات ساعت انرژی برق-آبی استفاده می‌شود.
دریاچه سد لار به دلیل نزدیکی به کوه دماوند و واقع بودن در منطقه دشت لار به یکی
از گردشگاه‌های ایران تبدیل شده‌است که در سالهای اخیر بعنوان مراکز پرورش ماهی قزل
آلا و ماهیگیری و همچنین ورزشهایی چون اسکی روی آب از آن استفاده می‌شود. اطراف این
دریاچه در ماه اردیبهشت مملو از شقایق می‌شود که بر زیبایی‌های این منطقه
می‌افزاید. بودجه برآورد شده برای ساخت سد، دویست میلیون دلار بود.
سد شهید رجایی در ۴۵ کیلومتری جنوب باختری ساری در نزدیکی روستای افراچال در
منطقه‌ای کوهستانی و سر سبز واقع شده‌است. این سد در سال ۱۳۷۹ برای بازدید مسافرین
و گردشگران آماده شده‌است.
اقامت شبانه در کنار رودخانه تجن، بازدید از تاج سد با گرفتن بلیط در روزها ممکن
بوده و در این سد امکانات قایقرانی و اسکی روی آب برای گردشگران فراهم شده‌است.
دهکده آرامش، تاج سد، اسکله شیرین رود و قهوه خانه تلاونگ از جمله مکان‌های تفریحی
سد سلیمان تنگه یا همان سد شهید رجایی می‌باشند.
با کشفیات دانشمندان در غارهای هوتو و کمربند، گواهی بر زندگی انسان‌ها در ۷۵ هزار
سال پیش از این بدست آمده‌است، علاوه بر این، باستان‌شناسی در گوهر تپه، که ثابت
کرد مازندران بیش از ۶ هزار سال پیشینه تمدن شهری دارد، مازندران را به یکی از
مهترین پایگاه‌های باستان‌شناسی در منطقه خاورمیانه و جهان شناسانده‌است و آن در
فرهنگ سازی و تمدن شهرنشینی مردم در ایران نقش مهمی را ایفا کرده‌است، در حالی که
آمل شهری که آن را دومین شهر کهن ایران می‌خوانند هم در این استان جا دارد و تاریخ
آمل جزو تاریخ‌های اول شهری است که در زمان مردم آمارد یا همان آماردیان شکوفا
شده‌است. مازندران جزوی از قلمرو پادشاهی ورگانا، و پس از آن یکی از استانهای مهم
پادشاهی طبرستان (که پس از شاه عباس طبرستان ایالتی از ایران و مازندران استانی از
این ایالت شد)، بوده‌است. مردم بومی آن تپوری (مازندرانی)وآمارد و گیلک هستند،
مازندران اولین پایگاه اسلامی و شیعه دوازده امامی است و خاندان مرعشی و خاندان
ناصر الحق اطروش هم در مازندران به پایتخت گری آمل بوده‌اند.بعداز غلبه آریایی‌های
مهاجم ومهاجرت بومیان، ساکنان جدید پس از مدتها ظاهر زیرفرمان هخامنشیان قرار
گرفتند. درکتیبه بیستون سرزمین مازندران به نام پشتخوارگی ودر اوستا پزشخوارگر آمده
است و مازندران قلمرو اشکانیان و آمل مرکز اصلی آن بوده است.
هم زمان بافتوحات مسلمانان از سلسله های پادوسبانان، آل باوند و افراسیابیان نام
برده شده است که در طبرستان یاقسمتی ازآن حکومت می کرده اندو استقلال نسبی داشته
اند. مورخان درباره اولین حمله مسلمین به طبرستان وحدت نظرندارند.
آرش کمانگیر که از آمل به مرو تیر انداخت
مازندران (طبرستان) تنها ناحیه‌ای از ایران است که در دوره اول فتوحات اعراب
(۶۴۹-۶۳۷ میلادی) و حتی در زمان بنی امیه تسخیر نشد و در زمان بنی عباس (۷۶۵
میلادی) ضمیمه شد.
اقتصاد مازندران کاملاً به طبیعت پرنعمتش وابسته‌است، که از راه کشاورزی و مواد
غذایی با داشتن بالاترین تولید فرآورده‌های غذایی دریایی و جنگلی و صنعتی در میان
همه مناطق ایران و کشورهای همسایه از جمله خاویار، در این استان مورد بهره برداری
واقع می‌شود، همچنین، صنعت گردشگری، که هر ساله بیش از دوازده میلیون مسافر از
مازندران دیدن می‌کنند. غرب مازندران از نظر دریایی و شهر و مرکز مازندران از نظر
سرسبز بودن جنگلهای انبوه دارای اهمیت بوده و در ایران خود را در صدر استان
گردشگری جای داده‌است.
طبرستان، تبرستان، تپورستان یا تپوران به بخشی از سرزمین‌های میان کوه‌های البرز و
دریای مازندران اطلاق می‌شده‌است و از لحاظ جغرافیایی شامل استان مازندران و
بخش‌هایی از استان گلستان و استان گیلان و شرق و شمال استان تهران و شمال استان
سمنان می‌شده‌است. پس از حمله مغولها و انتقال پایتخت از آمل به ساری و مصادف با
قرن دهم نام مازندران بر این سرزمین گذاشته شد. تا پیش از آن مازندران سرزمینی
نیمه‌اساطیری محسوب می‌شد که در شاهنامه و دیگر حماسه‌ها و اساطیر ایران نامش رفته
بود. اما طبرستان همیشه خطه‌ای تاریخی محسوب می‌شده‌است.
موقعیت جغرافیایی این سرزمین که میان کوه و دریا واقع شده بود و دشواری دسترسی، آن
را تبدیل به آخرین سنگرهای مقاومت ایرانیان در مقابل مهاجمان خارجی بدل ساخته بود.
برای مثال تا بیش از یک سده پس از تازش تازیان بازماندگان ساسانیان در طبرستان با
عنوان اسپهبدان طبرستان فرمان می‌راندند. منسوب به طبرستان را طبری
می‌خوانند.سرزمین مازندران که در گذشته «طبرستان» نامیده شد، قسمتی از سرزمین کهن
ایرانیان است که بر طبق شواهد و یافته‌های باستان‌شناسی یکی از قدیم‌ترین
سکونت‌گاه‌های بشری به‌شمار می‌رود.دربارۀ وجه تسمیۀ «طبرستان» (تبرستان) و
«مازندران» اظهارنظرهای گوناگونی شده است. در بسیاری از متن‌های قدیم و جدید آمده
است که تبرستان از نام «تپورستان» اخذ شده و تپورستان محل سکونت قوم «تپور» بوده
است. تپورها یکی از قوم‌های باستانی بودند که در کنارۀ جنوبی دریای خزر زندگی
می‌کردند. برخی از دانشمندان از جمله مارکوارت و بارتولد، «تپوران» را مانند
«آمارد»ها و «کاسپ»، انیرانی و از مردمان بومی مازندران، پیش از آمدن آریایی‌ها
می‌دانند که در برابر ایرانیان مهاجر به کوهستان‌های بلند این سرزمین پناه بردند و
به‌تدریج تمدن و فرهنگ و سپس دین ایشان را پذیرفتند. استرابن و برخی از دانشمندان
غربی بارها از قوم تپور نام برده‌اند چنان که استرابن (40 قبل از میلاد- 40 میلادی)
می‌گوید: «تپوران میان هیرکانیان و آریایی‌ها زندگی می‌کنند.»
ساکنان قدیم غرب دریای مازندران کادوسیان بودند. در منطقه میانی و شرقی دریای
مازندران اقوام آنریاک - مردویی و تپورها ساکن بوده که بعدها ایرانیان آن را
تپورستان و با آمدن اعراب این منطقه را طبرستان نامیدند. نمی‌توان گفت این اقوام کی
و از کجا آمده‌اند اما به نظر استرابون, تپورها در حد فاصل آماردها و هیرکانیه
زندگی می‌کردند. (یعنی میان آمل و گرگان امروزی) اما دیاکونف نوشته:«تپورها در
هیرکانیه ساکن بودند و تحت نفوذ هیرکانیان.»مرز شرقی آنها استرآباد و مرز غربی آنها
از چالوس بود. پس مازندران بخشی از تپورستان است که مرکز آن شهر تاریخی ساری بوده و
هست. اراستوفن می‌نویسد:«قبیله‌هایی که در کناره دریای کاسپین بودند چنین‌اند:
هیرکانیان-آماردها-آناری ها-کادوسها-آلبانی‌ها-کاسیان.» وی هم چنین نوشته:«تپورها
قبیله‌ای بودند که در سرزمین هیرکانی ساکن و جزو قبایل کنار دریا نبودند.»ظاهرا
ایشان قبایل گسترده‌ای بودند که با آمدن آریایی‌ها عقب رانده شدند. در مسکوکات
سلاطین مستقل مازندران که خود سکه می‌زدند نام پادشاه تاپورستان آمده‌است. قوم جل
یا گل هم از سفیدرود تا لومیر سکنی داشتند که نام گیلان از نام آنها بهره‌گرفته.
قوم دیگر مارد یا مازد یا آمارد که از سمت آمل به غرب سکونت داشتند و گویند نام آمل
از نام آمارد گرفته شده‌است.
